Η συναίνεση του ασθενή αποτελεί ένα από τα κορυφαία νομικά ζητήματα στα πλαίσια του Ιατρικού Δικαίου και του Δικαίου της Υγείας γενικότερα.
Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε, σε γενικό πλαίσιο, την έννοια της συναίνεσης του ασθενή σε σχέση με την επεμβατική ιατρική πράξη, θεραπευτική και μη:
- Τι συνιστά επεμβατική ιατρική πράξη νομικά;
Η επεμβατική ιατρική πράξη, στο αυστηρά νομικό πεδίο, είναι μια καταρχήν
παράνομη πράξη, γιατί (λόγω του επεμβατικού της χαρακτήρα στο σώμα και τον οργανισμό του ασθενή) συνιστά
«προσβολή» του αγαθού της προσωπικότητας του ατόμου/του ασθενή (όσο και αν αυτό ακούγεται παράδοξο).
Η ιατρική πράξη, νομικά, συνιστά
βλάβη
του σώματος ή της υγείας προσώπου
με την έννοια ότι
είτε τραυματίζει ιστούς (τομή κατά την εγχείρηση, ένεση)
είτε επηρεάζει ή αναστέλλει τις φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού (υποβολή σε αναισθησία, χορήγηση φαρμάκου)
είτε έχει μια πιο έμμεση ή μακροπρόθεσμη επίδραση (ψυχοθεραπεία, ακτινολογική εξέταση).
- Μπορεί η επεμβατική ιατρική πράξη να νομιμοποιηθεί;
Ναι, με δύο προϋποθέσεις:
- αν είναι από ιατρική άποψη αναγκαία ή ενδεδειγμένη και
- αν υπάρχει η έγκυρη συναίνεση του ασθενή
Η επεμβατική ιατρική πράξη που διενεργείται
χωρίς
τη έγκυρη συναίνεση του ασθενή
είναι παράνομη πράξη
και γεννά αξιώσεις αποζημίωσης αλλά και ποινικές διώξεις
Η συναίνεση για να είναι έγκυρη
πρέπει να έχει προηγηθεί
πλήρης και επαρκής ενημέρωση του ασθενή
τέτοια που να έχει επιτρέψει του σχηματισμό της ελεύθερης βούλησής του σχετικά με την ιατρική πράξη. Να έχει δηλαδή κατανοήσει απόλυτα το περιεχόμενο της και να του έχει λυθεί κάθε απορία του ως προς αυτήν.
- Ποιος πρέπει να αποδείξει ότι δεν υπάρχει έγκυρη συναίνεση; Ο ιατρός ή ο ασθενής;
Ο ασθενής!
Το βάρος της απόδειξης της έλλειψης έγκυρης συναίνεσης
καθώς και του ότι αν είχε ενημερωθεί επαρκώς
δεν θα είχε υποβληθεί στην ιατρική πράξη που του επέφερε την ζημία
φέρει ο ασθενής
- Ποιες οι μη θεραπευτικές επεμβατικές ιατρικές πράξεις;
Μια ιατρική πράξη χαρακτηρίζεται ως «θεραπευτική», όταν από τη φύση και το σκοπό της επιδιώκει τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της υγείας. Οι κίνδυνοι στου οποίους υποβάλλεται ο ασθενής υπολείπονται σε σχέση με το όφελος για την υγεία του, που προσδοκά με την επέμβαση.
Το σημείο εκκίνησης είναι, η ασθένεια ( ή ο κίνδυνος της ασθένειας) ως το αντίθετο της υγείας.
Όμως,
υπάρχουν, ως γνωστόν, και ιατρικές επεμβάσεις – με αυξανόμενη μάλιστα πρόοδο – που γίνονται με τη βούληση μεν του ασθενή, αλλά χωρίς θεραπευτικό σκοπό = οι μη θεραπευτικές επεμβατικές ιατρικές πράξεις.
Μη θεραπευτικές ιατρικές πράξεις έχουμε,
είτε
επειδή το πρόσωπο που τις υφίσταται είναι υγιές, αλλά υποβάλλεται σε αυτές τις επεμβάσεις για λόγους άσχετους με την υγεία του:
– oι αισθητικές επεμβάσεις
– η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης, όταν δεν επιβάλλεται για λόγους υγείας της εγκύου ή του εμβρύου
– η στείρωση για μη ιατρικούς λόγους
– ο επαναπροσδιορισμός φύλου (η αλλαγή φύλου, κατά την προισχύσασα ορολογία)
– η χορήγηση αναβολικών
– η λήψη ιστών ή οργάνων από ζωντανό δότη με σκοπό τη μεταμόσχευση
– η υποβολή υγιούς προσώπου σε πειραματική ιατρική έρευνα.
είτε
επειδή το πρόσωπο είναι μεν άρρωστο, αλλά η επέμβαση δεν αποσκοπεί στην αποκατάσταση της υγείας του:
– η ενεργητική ευθανασία
– η υποβολή ασθενούς σε πειραματική θεραπεία.
Το κοινό σημείο
σε όλες τις μη θεραπευτικές επεμβατικές πράξεις είναι ότι
η βλάβη του σώματος ή της υγείας που συνεπάγονται οι πράξεις αυτές,
δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί, όπως (νομιμοποιείται) στις θεραπευτικές επεμβατικές πράξεις.
Συνεπώς,
η μη θεραπευτική επεμβατική ιατρική πράξη
συνιστά (καταρχήν) παράνομη πράξη
- Μπορεί η μη θεραπευτική επεμβατική ιατρική πράξη να νομιμοποιηθεί;
Ναι, με δύο τρόπους:
1 ) Να υπάρχει ειδική πρόβλεψη στον νόμο και κάτω από τρεις πολύ αυστηρές προϋποθέσεις:
– η λήψη ιστών ή οργάνων από ζωντανό δότη, για μεταμόσχευση
– η τεχνητή διακοπή της εγκυμοσύνης
– η συμμετοχή προσώπου σε ιατρική έρευνα ή πείραμα
2 ) Να υπάρχει η έγκυρη συναίνεση του ασθενή.
Συμπερασματικά:
η μη θεραπευτική επεμβατική ιατρική πράξη που διενεργείται χωρίς τη έγκυρη συναίνεση του ασθενή
είναι παράνομη πράξη και γεννά αξιώσεις αποζημίωσης αλλά και ποινικές διώξεις
Η συναίνεση για να είναι έγκυρη πρέπει να έχει προηγηθεί πλήρης και επαρκής ενημέρωση του ασθενή
τέτοια που να έχει επιτρέψει του σχηματισμό της ελεύθερης βούλησής του
- Αρα, πότε πρέπει να υπάρχει έγκυρη συναίνεση του ασθενή;
στην θεραπευτική επεμβατική πράξη φυσικά,
αλλά
πολύ περισσότερο στην μη θεραπευτική επεμβατική ιατρική πράξη
- υπάρχει περίπτωση μια επεμβατική πράξη που χαρακτηρίζεται σαν μη θεραπευτική, να έχει τελικά θεραπευτικό σκοπό;
Ναι.
Είναι δυνατόν, μια ιατρική πράξη, που δεν επιβάλλεται για ιατρικούς λόγους, να έχει θεραπευτικό σκοπό, δηλαδή, να είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της υγείας του προσώπου.
Η έννοια της υγείας περιλαμβάνει και την ψυχική και συναισθηματική ισορροπία και επάρκεια του προσώπου να ανταποκριθεί στις στοιχειώδεις λειτουργίες της προσωπικής, κοινωνικής και επαγγελματικής ζωής του. Μια τέτοια θεώρηση του θεραπευτικού σκοπού υπάρχει όταν λ.χ. μια αισθητική επέμβαση αποσκοπεί στη διόρθωση σοβαρής δυσμορφίας, ή όταν το πρόβλημα της διαφυλετικότητας του προσώπου που επιθυμεί επαναπροσδιορισμό (αλλαγή) φύλου διακινδυνεύει σοβαρά την ψυχική υγεία του ή ακόμη και αυτές τις φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού του.
- ειδική περίπτωση μη θεραπευτικής επεμβατικής ιατρικής πράξης:
Ευθανασία.
- έχει νόημα η συναίνεση του ασθενή στην περίπτωση της ευθανασίας;
ΚΑΝΕΝΑ (σύμφωνα με το ελληνικό Δίκαιο)
Η περίπτωση της ευθανασίας – ανεξάρτητα από την τεράστια συζήτηση σε επίπεδο φιλοσοφίας και βιοηθικής – πρέπει εξαρχής να διαχωριστεί από τις υπόλοιπες, αφού, κατά το ελληνικό δίκαιο, αποτελεί παράνομη πράξη, ακόμα και αν συναινέσει ο ασθενής.
Σύμφωνα με το Δίκαιο, η ζωή είναι το υπέρτατο αγαθό της προσωπικότητας, και η αφαίρεση της είναι σε κάθε περίπτωση ανεπίτρεπτη, ακόμη και με τη συναίνεση του φορέα της.
Άγγελος Λάμπρου, Managing Director-Partner
