Υποθέσεις και ζητήματα για την παρένθετη μητρότητα έχουν απασχολήσει πολλές φορές τη Δικηγορική μας Εταιρεία. Και αυτό, γιατί πολλοί πελάτες που μας επισκέπτονται για να πληροφορηθούν τις νομικές προϋποθέσεις για την απόκτηση παιδιού με την μέθοδο αυτή, έχουν μια πολύ συγκεχυμένη εικόνα για το τι ακριβώς είναι η παρένθετη μητρότητα. Μάλιστα, αρκετοί από αυτούς, έχουν πέσει θύματα παραπλάνησης, με συνέπεια να χάνουν και χρήματα και πολύτιμο χρόνο και- κυρίως – να υφίστανται μια δυσαναπλήρωτη ψυχική ταλαιπωρία.
Έτσι λοιπόν, σκεφτήκαμε πως, μέσα από μια σειρά απλών ερωτήσεων που δημιουργήσαμε, θα μπορέσουμε να δώσουμε ξεκάθαρες απαντήσεις, περιορίζοντας, στο μέτρο του επιστημονικά δυνατού, την νομική ορολογία και γλώσσα, ώστε να γίνουμε κατανοητοί από όλους.
Για να μη κουράσουμε τον αναγνώστη, χωρίσαμε το πολύ σημαντικό αυτό θέμα σε δύο μέρη.
Μέρος Πρώτο:
1.Τι είναι η παρένθετη μητρότητα;
Είναι μια μέθοδος τεχνητής αναπαραγωγής (ή αλλιώς “τεχνητής γονιμοποίησης” ) κατά την οποία, μία γυναίκα κυοφορεί και γεννά παιδί (“φέρουσα” ή “κυοφόρος” ή “παρένθετη μητέρα”) ύστερα από εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προς την ίδια, στο σώμα της, για λογαριασμό άλλης γυναίκας, η οποία επιθυμεί να αποκτήσει παιδί, αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους.
Τα ωάρια αυτά έχουν ληφθεί επεμβατικά από την μητέρα που επιθυμεί να αποκτήσει το παιδί (και γι αυτό ονομάζεται “γενετική” μητέρα) έχουν γονιμοποιηθεί εκτός του σώματος της (“εξωσωματική γονιμοποίηση”) και έχουν μεταφερθεί στην ενδομήτρια κοιλότητα της παρένθετης μητέρας.
2. Μπορεί τα γονιμοποιημένα ωάρια να προέρχονται από τρίτη γυναίκα;
Ναι, τα γονιμοποιημένα ωάρια μπορεί να προέρχονται από τρίτη γυναίκα, άσχετη από την γυναίκα που θέλησε το παιδί.
Εδώ, ο νόμος επιτρέπει την λεγόμενη “μερική υποκατάσταση στη μητρότητα”.
3. Μπορεί όμως να προέρχονται από την παρένθετη μητέρα;
Όχι!
Ο νόμος (άρθρο 3 παρ. 9 του ν. 3305/2005) απαγορεύει το ωάριο να προέρχεται από την παρένθετη μητέρα.
Δηλαδή, απαγορεύει ρητά την “πλήρη υποκατάσταση στη μητρότητα”.
4. Τι είναι (νομικά) η τεχνητή αναπαραγωγή;
Η τεχνητή αναπαραγωγή ή με την επιστημονική της ονομασία “Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή” (Ι.Υ.Α.) είναι κάθε περίπτωση κυοφορίας και τεκνοποίησης που επιτυγχάνεται με μεθόδους άλλες πλην της φυσιολογικής ένωσης άνδρα και γυναίκας και οι οποίες (μέθοδοι) εφαρμόζονται σε ειδικά οργανωμένες μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.).
Μια από τις μεθόδους αυτές είναι και η εξωσωματική γονιμοποίηση και μεταφορά γονιμοποιημένων ωαρίων.
5.Πώς πρέπει να εφαρμόζονται οι μέθοδοι της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.) ;
Με τρόπο που διασφαλίζει:
- το σεβασμό της ελευθερίας του ατόμου και του δικαιώματος της προσωπικότητας,
- την ικανοποίηση της επιθυμίας για απόκτηση απογόνων, με βάση τα δεδομένα της ιατρικής και της βιολογίας, καθώς και τις αρχές της βιοηθικής.
6. Σε ποιά πρόσωπα επιτρέπεται να εφαρμόζονται οι μέθοδοι της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.) ;
- σε ενήλικα πρόσωπα μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου. Σε περίπτωση που το υποβοηθούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα, ως ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής νοείται το πεντηκοστό έτος.
- σε ανήλικα πρόσωπα επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση, λόγω σοβαρού νοσήματος που επισύρει κίνδυνο στειρότητας, για να εξασφαλιστεί η δυνατότητα τεκνοποίησης.
7. Κατά την εφαρμογή των μεθόδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Ι.Υ.Α.) τι πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν, πάνω απ’ όλα;
Το συμφέρον του παιδιού που θα γεννηθεί.
Το συμφέρον αυτό αποτελεί εκδήλωση της θεμελιώδους αρχής περί Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που κατοχυρώνει το άρθρο 3 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Ν. 2101/1992) και το άρθρο 24 του Χάρτη των θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
8. Υπάρχει θεσμοθετημένη αρχή καθ ύλην αρμόδια για τα θέματα αυτά;
Ναι, υπάρχει η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
9. Απαιτείται άδεια του δικαστηρίου για την παρένθετη μητρότητα;
Ναι, απαιτείται δικαστική απόφαση που να χορηγεί την άδεια για την διαδικασία της παρένθετης μητρότητας.
10. Ποιός ζητά την άδεια;
Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί υποβάλει αίτηση προς το δικαστήριο να χορηγήσει την άδεια.
11.Ποιές είναι οι προϋποθέσεις για να χορηγήσει την άδεια το δικαστήριο;
Για να χορηγήσει την άδεια το δικαστήριο θα πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:
Α) Η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί με την διαδικασία της παρένθετης μητρότητας (και υποβάλλει, όπως αναφέραμε, την αίτηση στο δικαστήριο) θα πρέπει:
- να μη μπορεί να κυοφορήσει για αποδεδειγμένους ιατρικούς λόγους. Παραδείγματος χάριν: δεν έχει μήτρα ή η μήτρα της έχει σοβαρότατο πρόβλημα, έχει σοβαρές καρδιακές παθήσεις, νεφρική ανεπάρκεια, ορμονικές δυσλειτουργίες, πολλαπλές αποβολές, πολλαπλές αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης κ.λ.π .
- να βρίσκεται σε αναπαραγωγική ηλικία και να μην έχει υπερβεί το πεντηκοστό έτος της ηλικίας της.
Β) Θα πρέπει να υποβληθεί υποχρεωτικά σε ιατρική εξέταση για τους ιούς της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV, HIV2), ηπατίτιδας Β και C και σύφιλης (RPR) τόσο η παρένθετη μητέρα όσο και η γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει το παιδί και ο πατέρας επίσης.
Γ) Θα πρέπει να υπάρχει ειδική άδεια από την Εθνική Αρχή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, εφόσον τα πρόσωπα που μετέχουν στην εφαρμογή αυτής της μεθόδου (παρένθετη μητέρα, σύζυγος) και εκείνα που επιδιώκουν την απόκτηση τέκνου (γενετική μητέρα, σύζυγος) είναι οροθετικά για τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας.
Δ) Η παρένθετη μητέρα θα πρέπει:
- να υποβληθεί σε ενδελεχή ψυχολογική αξιολόγηση,
- να είναι, από την άποψη της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία
Ε) H ηλικία του ωαρίου
Η ηλικία του ωαρίου παίζει καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία της μεθόδου ιατρικώς.
ΣΤ) Έγγραφη συμφωνία
Μεταξύ των προσώπων που επιθυμούν το παιδί (γενετική μητέρα, πατέρας) και της παρένθετης μητέρας (καθώς και του συζύγου της, αν είναι έγγαμη) απαιτείται έγγραφη συμφωνία, η οποία κατατίθεται στο δικαστήριο. Στην συμφωνία αυτή, εκτός από τη συμφωνία για τη διενέργεια της ιατρικής πράξης, θα πρέπει τα μέρη να δηλώνουν ότι τα γονιμοποιημένα ωάρια, που εμφυτεύονται στη μήτρα της παρένθετης μητέρας, δεν θα ανήκουν στην ίδια (την παρένθετη μητέρα).
Βασικότατο στοιχείο της έγγραφης συμφωνίας:
δεν πρέπει να υπάρχει και να συμφωνείται αντάλλαγμα, χρηματικό ή άλλης φύσης. Η παρένθετη μητέρα δηλαδή (ούτε και το περιβάλλον της, εννοείται) δεν θα πρέπει να λάβει οποιοδήποτε αντάλλαγμα για την διαδικασία στην οποία θα υποβληθεί.
12. Τι ΔΕΝ συνιστά αντάλλαγμα;
Έχει κριθεί ότι ΔΕΝ θεωρείται αντάλλαγμα:
– η καταβολή των δαπανών που απαιτούνται για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία,
– η αποζημίωση για κάθε θετική ζημία της παρένθετης μητέρας εξαιτίας αποχής από την εργασία της, καθώς και οι αμοιβές για εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας, με σκοπό την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία.
Για την αποφυγή υποκρυπτόμενου ανταλλάγματος, το ύψος των καλυπτόμενων δαπανών και αποζημιώσεων καθορίζεται με απόφαση της Εθνικής Αρχής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Δεν μπορεί, δηλαδή, μεταξύ των μερών να συμφωνηθεί οποιοδήποτε ποσόν σαν δαπάνες εγκυμοσύνης κλπ ή αποζημιώσεων για την αποχή από την εργασία.
13.Πώς γίνεται η συζήτηση στο ακροατήριο του δικαστηρίου;
Δημόσια και με ανοιχτές της θύρες, της ορίζουν οι νόμοι και το Σύνταγμα της χώρας.
Εάν το δικαστήριο κρίνει οτι η δημοσιότητα πρόκειται να είναι επιβλαβής στα χρηστά ήθη ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της οικογενείας των διαδίκων, τότε η συζήτηση γίνεται «κεκλεισμένων των θυρών».
——————————
Στο δεύτερο μέρος θα δούμε την σημαντική διατύπωση της άδειας στο κείμενο της δικαστικής απόφασης, θα πληροφορηθούμε ποια είναι η μητέρα του παιδιού σύμφωνα με τον νόμο, και θα σχολιάσουμε σημαντικά νομικά ζητήματα που ανακύπτουν μέσα από την διαδικασία και πώς αυτά επηρεάζουν την ζωή όλων όσων συμμετέχουν στην διαδικασία αυτή, αλλά και του ίδιου το παιδιού.
Άγγελος Λάμπρου – Αλεξάνδρα Καπλανέρη L.L.M
Δικηγόροι / Managing Partners
